Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2019 оны 04 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2019 оны 04 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Бугант, Туул, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 233-239 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 04 дугаар сарын 20-нд авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 2.32 мгN/л буюу  ХА-аас  4.6 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.040 мгN/л буюу ХА-аас  2.0 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  3.5 мгО/л буюу ХА-аас 1.2 дахин,  перманганатын исэлдэх чанар 10.6 мгО/л буюу ХА-аас 1.1  дахин давсан бохирдолтой  байна.

 Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 164-204 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Орхон-Орхон цэгээс авсан сорьцонд эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.193 мгР/л буюу ХА-аас 1.9 дахин, Орхон-Шаамар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.052 мгN/л буюу ХА-аас 2.6 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.04 мгN/л буюу  ХА-аас  2.1  дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж  6.2 мгО/л буюу ХА-аас 2.1 дахин,  перманганатын исэлдэх чанар 25.7 мгО/л буюу ХА-аас 2.6 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.125 мгР/л буюу ХА-аас 1.3 дахин,  Орхон-Сүхбаатар цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 4.43 мгN/л буюу  ХА-аас  8.9 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.078 мгN/л буюу ХА-аас 3.9 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.4 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 18.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.8 дахин тус тус   давсан гол дагуу бохирдолтой  байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 173-195 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  Хараа-Баруунхараа цэгээс авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар 18.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.8 дахин давсан бага зэргийн бохирдолтой байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 80-111 мг/л,  ХА-аас Ерөө-Бугант цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 3.28 мгN/л буюу  ХА-аас  6.6 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.037 мгN/л буюу ХА-аас 1.9 дахин  давж голын эхэн хэсгээр бага бохирдол үүссэн байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт  206.4  мг/л,  ХА-аас перманганатын исэлдэх чанар 10.6 мгО/л буюу ХА-аас 1.1  дахин давсан бохирдолтой  байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 81.6 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй байна.

 Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 162.7 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 453.9 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 10.12 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 9.1 мгО/л буюу ХА-аас 3.0 дахин давж  бохирдолтой  байлаа.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 604.8 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 7.85 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.2 мгО/л буюу ХА-аас 1.4 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 51.3 мгО/л буюу ХА-аас 5.1  дахин усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 6.09 мгN/л буюу ХА-аас 12.2 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.524 мгN/л буюу ХА-аас 26.2 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.607 мгР/л буюу ХА-аас 6.1 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2019 оны 04 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 21.4%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2019 оны 04 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Бугант, Туул  гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай гол цэвэр,  Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 21.4% ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд нийт азот  ХА-аас 2.58 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 6.82 дахин, фосфор 1.22 дахин их агуулагдаж байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 04-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м3, хамгийн их нь 0.005 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.020 мг/м3, хамгийн их нь 0.033 мг/м3, нийт тоос дундаж 0.048 мг/м³, хамгийн их нь 0.191 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.027 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.047 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.007 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын техникч М.Аягүл